مقدمه
منشأ و موطن اصلی انار هنوز بطور دقیق شناخته نشده است . ولی
بیشتر گیاه شناسان بر این باور هستند که موطن اولیه انار از قفقاز ، سواحل دریای
مازندران ( خزر ) و بلندیهای زاگرس است .
برخی هم آن را بومی شمال آفریقا دانسته اند ، گروهی را عقیده بر این است که انار بومی نواحی بین دریای سیاه و دریای خزر و جنگلهای شمال البرز و بلندی های زاگرس است . آنچه مسلم است کشت و کار انار و بهره وری از آن در زمانهای باستان متداول بوده است .
در کتابهای مذهبی آمده است که حضرت سلیمان انارستان بزرگی داشته است .
در قرآن مجید نیز در سوره انعام آیه های 99 و 141 از انار نام برده شده است . در آئین زرتشت نیز از کاشت انار در خانه ها به عنوان کار نیک و پسندیده یاد شده است . در کتاب های رومی از 3 سده پیش از میلاد مسیح از میوه و درخت انار نام برده اند . در کتیبه های تخت جمشید ، کنده کاری هایی روی برگ انار دیده می شود. این نکته نشان می دهد که ایرانیان از دیرباز انار را می شناخته و آن را می کاشته اند .
برخی هم آن را بومی شمال آفریقا دانسته اند ، گروهی را عقیده بر این است که انار بومی نواحی بین دریای سیاه و دریای خزر و جنگلهای شمال البرز و بلندی های زاگرس است . آنچه مسلم است کشت و کار انار و بهره وری از آن در زمانهای باستان متداول بوده است .
در کتابهای مذهبی آمده است که حضرت سلیمان انارستان بزرگی داشته است .
در قرآن مجید نیز در سوره انعام آیه های 99 و 141 از انار نام برده شده است . در آئین زرتشت نیز از کاشت انار در خانه ها به عنوان کار نیک و پسندیده یاد شده است . در کتاب های رومی از 3 سده پیش از میلاد مسیح از میوه و درخت انار نام برده اند . در کتیبه های تخت جمشید ، کنده کاری هایی روی برگ انار دیده می شود. این نکته نشان می دهد که ایرانیان از دیرباز انار را می شناخته و آن را می کاشته اند .
طبقه بندی گیاهی
انار با نام علمی Punica granatum از
خانواده Punicaceae جنس Punica و گونه granatum
است
.
انار درخت یا درختچه ای است پرشاخ و برگ با پاجوشهای زیاد که در اقلیم های نیمه گرمسیری و مدیترانه ای به ارتفاع 2 تا 5 متر می رسد . در نواحی گرم و مرطوب با زمستانهای معتدل تقریبا همیشه سبز و در جاهایی که زمستانهای سرد و خشک دارند خزان می شود . این درخت برای به ثمر رسیدن میوه هایش نیازمند تابستان گرم و پائیز طولانی و خشک است .
برگ انارهای اهلی ، کامل و بدون گوشوارک می باشند . برگهای جوان و چند روزه انار حنایی و عنابی رنگ اند . برگهای کامل آن سبز خوشرنگ و صاف است و آثاری از رنگ حنایی نیز در آن دیده می شود ، برگهای درخت انار متقابل و گاهی منفرد و یا فراهم اند .
شاخه های انار باریک و معمولا ناهموارند و باتوجه به رقمهای گوناگون دارای خارهایی با تعداد و طول مختلف می باشند . مثلا رقم شیرین شهوار بدون خار و انار ترش سبز از پرخارترین رقم هاست .
شاخه ها به هنگام جوانی ، مقطع چهارگوش دارند و پس از رشد کامل به حالت دایره ای در می آیند . پوست ساقه ها تقریبا خاکستری رنگ است .
گل انار بدون بو و به رنگ های قرمز تند و یا مایل به نارنجی است . در برخی گونه های زینتی مانند : P.g.var.albescens به رنگ سفید و در برخی رقمها به رنگ زرد نیز دیده می شود . گلهای درخت انار درشت و به قطر 3 سانیمتر و به طول 5/3 تا 5/7 سانتیمتر و عرض 8/3 تا 5 سانتیمتر می رسند .
پیشترها تصور می شد که گلهای انار شهد ندارند . اما مطالعات اخیر خلاف آن را ثابت کرده است . مثلا از رقم واندرفول در ایالت آرزونای آمریکا مقدار کافی شهد همراه 27 درصد مواد محلول ( قندها ) به دست آورده اند .
گلهای درخت انار دو دسته اند :
ـ گلهای زایا ( Fruitful ) که بزرگتر هستند و قطرشان در محل اتصال به درخت بیش از قطرشان در گردن گل است .
ـ دسته دیگر گلهای نازا یا علفی ( barren ) هستند که اندازه آنها کوچکتر و قطرشان در محل اتصال به شاخه کمتر از قطر آنها در گردن گل است . این گل ها به میوه تبدیل نمی شوند و ریزش می کنند .
روی شاخه های بارده هر درخت انار ممکن است از یک تا چندین گل بر روی یک شاخه بوجود آید که یکی از آنها انتهایی و بقیه جانبی و منفرد هستند .
ریشه درخت انار بسته به نوع خاک ، اندازه گودال کاشت ، قابلیت نفوذ خاک و ریشه دوانی درخت تا 5/1 متر به طور عمودی و 5/2 تا 3 متر به طور افقی نفوذ و گسترش می یابد . ولی بطور کلی گسترش و پراکندگی افقی ریشه های درخت انار بیشتر است . عمر اقتصادی و باردهی درخت انار بیش از 40 سال است . درخت انار سال آوری ندارد و اگر شرایط مساعد باشد هر ساله میوه می دهد .
انار درخت یا درختچه ای است پرشاخ و برگ با پاجوشهای زیاد که در اقلیم های نیمه گرمسیری و مدیترانه ای به ارتفاع 2 تا 5 متر می رسد . در نواحی گرم و مرطوب با زمستانهای معتدل تقریبا همیشه سبز و در جاهایی که زمستانهای سرد و خشک دارند خزان می شود . این درخت برای به ثمر رسیدن میوه هایش نیازمند تابستان گرم و پائیز طولانی و خشک است .
برگ انارهای اهلی ، کامل و بدون گوشوارک می باشند . برگهای جوان و چند روزه انار حنایی و عنابی رنگ اند . برگهای کامل آن سبز خوشرنگ و صاف است و آثاری از رنگ حنایی نیز در آن دیده می شود ، برگهای درخت انار متقابل و گاهی منفرد و یا فراهم اند .
شاخه های انار باریک و معمولا ناهموارند و باتوجه به رقمهای گوناگون دارای خارهایی با تعداد و طول مختلف می باشند . مثلا رقم شیرین شهوار بدون خار و انار ترش سبز از پرخارترین رقم هاست .
شاخه ها به هنگام جوانی ، مقطع چهارگوش دارند و پس از رشد کامل به حالت دایره ای در می آیند . پوست ساقه ها تقریبا خاکستری رنگ است .
گل انار بدون بو و به رنگ های قرمز تند و یا مایل به نارنجی است . در برخی گونه های زینتی مانند : P.g.var.albescens به رنگ سفید و در برخی رقمها به رنگ زرد نیز دیده می شود . گلهای درخت انار درشت و به قطر 3 سانیمتر و به طول 5/3 تا 5/7 سانتیمتر و عرض 8/3 تا 5 سانتیمتر می رسند .
پیشترها تصور می شد که گلهای انار شهد ندارند . اما مطالعات اخیر خلاف آن را ثابت کرده است . مثلا از رقم واندرفول در ایالت آرزونای آمریکا مقدار کافی شهد همراه 27 درصد مواد محلول ( قندها ) به دست آورده اند .
گلهای درخت انار دو دسته اند :
ـ گلهای زایا ( Fruitful ) که بزرگتر هستند و قطرشان در محل اتصال به درخت بیش از قطرشان در گردن گل است .
ـ دسته دیگر گلهای نازا یا علفی ( barren ) هستند که اندازه آنها کوچکتر و قطرشان در محل اتصال به شاخه کمتر از قطر آنها در گردن گل است . این گل ها به میوه تبدیل نمی شوند و ریزش می کنند .
روی شاخه های بارده هر درخت انار ممکن است از یک تا چندین گل بر روی یک شاخه بوجود آید که یکی از آنها انتهایی و بقیه جانبی و منفرد هستند .
ریشه درخت انار بسته به نوع خاک ، اندازه گودال کاشت ، قابلیت نفوذ خاک و ریشه دوانی درخت تا 5/1 متر به طور عمودی و 5/2 تا 3 متر به طور افقی نفوذ و گسترش می یابد . ولی بطور کلی گسترش و پراکندگی افقی ریشه های درخت انار بیشتر است . عمر اقتصادی و باردهی درخت انار بیش از 40 سال است . درخت انار سال آوری ندارد و اگر شرایط مساعد باشد هر ساله میوه می دهد .
ترکیبات و خواص غذایی
انار یکی از محصولاتی است که می تواند به عنوان یک میوه تازه در حد میوه هایی چون مرکبات و سیب مصرف شود . فرآورده های تبدیلی انار نیز مصرف خوراکی به عنوان چاشنی دارند .
این میوه دارای ویتامینهای C ، B1 ، B2 و B6 است و عناصری مانند کلسیم ، فسفر ، آهن و منگنز نیز دارد که متعادل کننده مایعات بدن به ویژه خون است و کار دستگاههای دیگر بدن انسان را نیز تنظیم و آسان می کند .
انار با زیادکردن فعالیت سلولهای کبدی و تحریک کیسه صفرا و روده ها در سلامت عمومی بدن و رفع ناراحتیهای کبدی مؤثر است . ضمن اینکه اوره ، کلسترول و دیگر سمهای بدن را دفع می کند و دارای خواص دارویی نیز می باشد .
رب انار ، آب انار ، انار دانه ( دانه های خشک شده ) ، سس انار ، ژله انار ، روغن هسته انار ، مواد رنگی پوست ، ریشه و شاخه انار ، سرکه انار ، لواشک انار ، شربت انار ، مربای انار ، سماق انار و سبد بافته شده از شاخه های انار از جمله فرآورده های انار محسوب می شوند .
خواص طبی انار
1. سرشار از ويتامينهاي (b1,b2,b6,c).
2. خاصيت غذايي آن كم ولي پاك كننده خون است و سموم موجود در آن رازايل مي سازد.
3. مصرف مداوم آن باعث جلوگيري از بروز بيماري قند مي گردد.
4. انار شيرين در كنترل بيماري آسم، سرفه و سينه درد مؤثر است.
5. آب انار همراه شكر و نشاسته و صمغ عربي و روغن تقويت كننده مثانه ودافع سموم ناشي از مصرف الكل در بدن است.
6. حالت قي و اسهال و ناراحتي معده را مرتفع مي سازد.
7. با مزه مزه كردن آب آن جوشهاي دهان معالجه مي شود.
8. پودر خشك شده پوست انار از خاكخوريبچه ها و زنان حامله جلوگيري ميكند.
9. فعاليت سلولهاي كبدي و كيسه صفرا را افزايش داده و باعث دفع اوره و کلسترولخون مي شود.
انار یکی از محصولاتی است که می تواند به عنوان یک میوه تازه در حد میوه هایی چون مرکبات و سیب مصرف شود . فرآورده های تبدیلی انار نیز مصرف خوراکی به عنوان چاشنی دارند .
این میوه دارای ویتامینهای C ، B1 ، B2 و B6 است و عناصری مانند کلسیم ، فسفر ، آهن و منگنز نیز دارد که متعادل کننده مایعات بدن به ویژه خون است و کار دستگاههای دیگر بدن انسان را نیز تنظیم و آسان می کند .
انار با زیادکردن فعالیت سلولهای کبدی و تحریک کیسه صفرا و روده ها در سلامت عمومی بدن و رفع ناراحتیهای کبدی مؤثر است . ضمن اینکه اوره ، کلسترول و دیگر سمهای بدن را دفع می کند و دارای خواص دارویی نیز می باشد .
رب انار ، آب انار ، انار دانه ( دانه های خشک شده ) ، سس انار ، ژله انار ، روغن هسته انار ، مواد رنگی پوست ، ریشه و شاخه انار ، سرکه انار ، لواشک انار ، شربت انار ، مربای انار ، سماق انار و سبد بافته شده از شاخه های انار از جمله فرآورده های انار محسوب می شوند .
خواص طبی انار
1. سرشار از ويتامينهاي (b1,b2,b6,c).
2. خاصيت غذايي آن كم ولي پاك كننده خون است و سموم موجود در آن رازايل مي سازد.
3. مصرف مداوم آن باعث جلوگيري از بروز بيماري قند مي گردد.
4. انار شيرين در كنترل بيماري آسم، سرفه و سينه درد مؤثر است.
5. آب انار همراه شكر و نشاسته و صمغ عربي و روغن تقويت كننده مثانه ودافع سموم ناشي از مصرف الكل در بدن است.
6. حالت قي و اسهال و ناراحتي معده را مرتفع مي سازد.
7. با مزه مزه كردن آب آن جوشهاي دهان معالجه مي شود.
8. پودر خشك شده پوست انار از خاكخوريبچه ها و زنان حامله جلوگيري ميكند.
9. فعاليت سلولهاي كبدي و كيسه صفرا را افزايش داده و باعث دفع اوره و کلسترولخون مي شود.
شرایط اقلیمی
انار میوه خاص مناطق نیمه گرمسیری است . گرمای زیاد موجب سوختگی و سرمای زیاد باعث ترکیدگی آن می شود و از لطافت پوست و مرغوبیت میوه می کاهد . بهترین شرایط آب و هوایی برای درخت انار زمستانهای نسبتا خنک ، تابستانهای گرم و پائیز طولانی و خشک است .
بارندگی در پائیز و سردشدن پیش از موعد هوا باعث تریکدگی انار می شود . میزان مقاومت درخت انار نسبت به سرما دقیقا روشن نشده است ، ولی در ارقام گوناگون متفاوت است . سرمای ( دیررس ) بهاره به جوانه ، گل و شاخه های جوان صدمه می زند . سرمای پائیزه باعث ترکیدگی می شود و سرمای زمستان بویژه اگر از 12 تا 14 درجه زیر صفر پائین تر برود باعث خشکیدگی قسمتهای هوایی درخت می شود و سرمای خیلی شدید در زمستان حتی می تواند تنه ها را هم خشک کند ، در این حالت درختان را کف بر می کنند و از پاجوشهای جدید درختهای جدید بدست می آید .
انار میوه خاص مناطق نیمه گرمسیری است . گرمای زیاد موجب سوختگی و سرمای زیاد باعث ترکیدگی آن می شود و از لطافت پوست و مرغوبیت میوه می کاهد . بهترین شرایط آب و هوایی برای درخت انار زمستانهای نسبتا خنک ، تابستانهای گرم و پائیز طولانی و خشک است .
بارندگی در پائیز و سردشدن پیش از موعد هوا باعث تریکدگی انار می شود . میزان مقاومت درخت انار نسبت به سرما دقیقا روشن نشده است ، ولی در ارقام گوناگون متفاوت است . سرمای ( دیررس ) بهاره به جوانه ، گل و شاخه های جوان صدمه می زند . سرمای پائیزه باعث ترکیدگی می شود و سرمای زمستان بویژه اگر از 12 تا 14 درجه زیر صفر پائین تر برود باعث خشکیدگی قسمتهای هوایی درخت می شود و سرمای خیلی شدید در زمستان حتی می تواند تنه ها را هم خشک کند ، در این حالت درختان را کف بر می کنند و از پاجوشهای جدید درختهای جدید بدست می آید .
سطح زیرکشت ، تولید و عملکرد در ایران و جهان :
از آمار جهانی انار اطلاع چندانی در دسترس نیست . ولی انار در کشورهای هندوستان ، ترکیه ، اسپانیا ، افغانستان ، پاکستان ، ارمنستان ، گرجستان ، تاجیکستان ، آذربایجـان ، لیبی ، لبنان ، سودان ، بنگـلادش ، مراکش ، قبرس ، یونان ، چین و آمریکا کشت می شود که سطح زیرکشت ، تولید و عملکرد در کشور هندوستان به عنوان دومین کشور تولیدکننده انار به ترتیب عبارت است از : 42.000 هکتار ، 300.000 تن و 10 تن در هکتار .
ـ حداکثر عملکرد :
در سالهای اخیر عملکرد تا میزان 115 تن در هکتار توسط باغداران نمونه افزایش داشته است .
ـ ارقام عمده و برتر کشور : 5 رقم دیررس ، پوست کلفت ، پوست قرمز و دانه قرمز ، رباب نیریز ، شیشه کپ فردوس ، ملس ساوه ، میخوش ( ملس ) یزد ، نادری نطنز ( بادرود ) .
ـ ارقام خارجی : رقم واندرفول ( تولید کشور اسپانیا )
ـ پایه های مشهور : در انار نوع پایه مطرح نمی باشد و تکثیر توسط قلمه و قلمه ریشه دار انجام می شود.
ـ مصرف سرانه : 7 ـ 8 کیلوگرم
از آمار جهانی انار اطلاع چندانی در دسترس نیست . ولی انار در کشورهای هندوستان ، ترکیه ، اسپانیا ، افغانستان ، پاکستان ، ارمنستان ، گرجستان ، تاجیکستان ، آذربایجـان ، لیبی ، لبنان ، سودان ، بنگـلادش ، مراکش ، قبرس ، یونان ، چین و آمریکا کشت می شود که سطح زیرکشت ، تولید و عملکرد در کشور هندوستان به عنوان دومین کشور تولیدکننده انار به ترتیب عبارت است از : 42.000 هکتار ، 300.000 تن و 10 تن در هکتار .
ـ حداکثر عملکرد :
در سالهای اخیر عملکرد تا میزان 115 تن در هکتار توسط باغداران نمونه افزایش داشته است .
ـ ارقام عمده و برتر کشور : 5 رقم دیررس ، پوست کلفت ، پوست قرمز و دانه قرمز ، رباب نیریز ، شیشه کپ فردوس ، ملس ساوه ، میخوش ( ملس ) یزد ، نادری نطنز ( بادرود ) .
ـ ارقام خارجی : رقم واندرفول ( تولید کشور اسپانیا )
ـ پایه های مشهور : در انار نوع پایه مطرح نمی باشد و تکثیر توسط قلمه و قلمه ریشه دار انجام می شود.
ـ مصرف سرانه : 7 ـ 8 کیلوگرم
شرح گیاه
کلمه لاتین granatum از granun که به معنی دانه است مشتق گردیده و منظور آن بوده است که میوه گیاه دارای دانه های متعدد بیشمار است انار درختی است که منشأ آن به تفاوت ایران و بین النهرین و همچنین نواحی شمالی آفریقا ذکر شده است ولی از قرائن تاریخی استنباط می گردد که از قدیم الایام در منطقه وسیعی از ایران مانند کردستان،بلوچستان و امتداد آن تا افغانستان به حالت وحشی وجود داشته و بعداً از آنجا به نواحی دیگر انتقال یافته است امروزه این میوه در همه کشورهای اطراف دریای مدیترانه کاشته می شود در سنگ نوشته های مصریها متعلق به 2500 سال قبل از میلاد و مسیح شکل انار دیده شده و هنگام دفن مرده ها اناری هم در کنارش می گذاشتند. درخت انار دارای ساقه ای ناهموار با چوب محکم و پوشیده از پوستی به رنگ مایل به سبز است شاخه های متعدد آن شکل نامنظم و رنگ قرمز مخصوص دارند و غالباً نیز در انتها به نوک تیزخار مانند ختم می شوند برگهائ آن متقابل ، شفاف ، ساده (گاهی منفرد یا فراهم حتی در شاخه های مختلف یک درخت) و گلهای آن درشت و شامل گلبرگهای به رنگ قرمز مایل به ارغوانی است. از اختصاصات آن این است که کاسه گوشتدار آن پس از تشکیل میوه نیز در قسمت مادگی آن به پیاله نهنج پیوستگی دارند بطوریکه مجموعه آنها تخمدانی تحتانی و شامل برچه های فراهم در یک تا سه ردیف منطبق به هم بوجود می آورد. میوه آن کروی به بزرگی یک نارنج گاهی بزرگتر و دارای پوستی ضخیم و قرمز رنگ و یا نازک و ناهموار است. دانه های فراوان انار هر یک در بخش آبدار و قرمز رنگ یا به صورتی رنگ محصور است بعضی از نژادهای این درخت گلهای سفید و برخی نیز دانه های محصور در یک قسمت گوشتدار سفید مایل به صورتی دارند.
انواع
انار را می توان طبق مزه میوه آن به انواع شیرین، میخوش و ترش تقسیم کرد، انواع شیرین درختهای انار با داشتن برگهای سبز روشن و خار و قد نسبتاً کوتاهتر از انواع ترش و میخوش متمایز می شوند انواع ترش و میخشوش آن دارای قدی بلندتر و برگهای سبز تیره اند. طبق رنگ پوست به انواع زرد، قهوه ای و قرمز تقسیم می شوند با استفاده از رنگ دانه های میوه به انواع دانه سفید و دانه قرمز و روش و دانه قرمز تیره می توان آنها را تقسیم نمود. با مقایسه بزرگی درختچه ها به انار پا بلند و پاکوتاه رده بندی کرد.
نیاز اکولوژیکی
آب و هوا
درخت انار بومی مناطق استپیی معتدل است و در نقاطی که زمستانهای نسبتاً معتدل داشته باشند کاشته می شود آب و هوا ایده آل برای رشد خوب درختان انار زمستانهای خشک و معتدل و تابستانهای نسبتاً گرم و خشک و حدود 40 درجه سانتی گراد است. هوای گرم تابستان نباید مرطوب باشد تا درخت انار بتواند در آن خوب رشد کرده و محصول دهد. برای رسیدن و محصول خوب دادن نیاز به طول زیاد روز دارد بطوری که مدت تابش روزانه نورخورشید زیاد باشد. انار سرمای زمستانی 12 تا 15 درجه سانتی زیر صفر را تحمل می کند ولی در هنگام فعال شدن نهال یا پیش از خواب زمستانی سرمای صفر درجه نیز می تواند صدمات قابل ملاحظه ای به درخت وارد کند.
آبیاری
باران مورد نیاز انار 500 تا 600 میلی متر در سال است درمناطق خشک کمبود بوسیله آبیاری جبران می شود آبیاری باید به طور صحیح به مقدار لازم و در فواصل معین صورت گیرد. از هنگام شروع گل دادن فواصل بین دو آبیاری را کوتاه می کنند. در سه سال اول پس از کاشت نهالها هر 7 تا 11 روز حداقل یکبار آبیاری می کنند پس از شروع باردهی فاصله بین دو آبیاری را می توان زیاد تر کرد.
خاک
بهترین نوع زمین برای رشد انار زمینهای سبک شنی – رسی است که PH آن 5/6 تا 8 باشد. ولی بطور کلی انار در همه نوع زمین می روید و محصول می دهد زمینهای سنگین رسی کمترین استعداد را برای کاشت انار دارد ولی با این وجود در زمینهای شمال ایران که خاکشان رسی است درختهای انار به صورت وحش در جنگلها و به حالت خودرو به تعداد زیاد وجود دارند.میوه ها در زمینهای رسی معمولاً کوچک می شوند و بجز انار ترش سایر انارها در زمینهای رسی تغییر مزه داده و خوردن آنها چندان مطلوب نیست. پیش از کاشت نهالها باید زمین را آمده کرده لذا باید زمین را کودپاشی کرده و شخم زد تا کودها به داخل فرستاده شوند. آنچه برای رشد و محصول دادن انار خیلی مهم می باشد عملیات زراعی منظم از قبیل :یخ آب زمستانه،شخم پای درختان است شخم باید سطحی باشد چون ریشه انار در عمق نسبتاً کمی پخش می شود. عمق شخم در دوران میوه دهی بیش از 15 سانتی متر توصیه نشده است. در زمینهای نسبتاً شور درخت انار مقاومت دارددرخت انار در زمینهایی که سایر درختان میوه حتی رشد هم نمی توانند بکنند (مثل زمینهای سنگلاخی) می تواند زندگی کرده و محصول خوبی بدهد، بشرطی اینکه آب مورد نیاز آن تامین گردد.
کود
ریشه های انار به دلیل ضعیف بودن قدرت جذب مواد غذایی کمترین عکس العمل را در مقابل کود از خود نشان میدهند لذا مقدار کود در واحد سطح را زیادتر کرده تا گیاه بتواند از کود زیاد نیاز حقیقی خود را جذب کند لذا قبل از کاشت نهالها 50 تن کود حیوانی 80 کیلو کود ازته به صورت N و 50 کیلو کود فسفر به صورت P2O5 و بالاخره 50 کیلو کود پتاسی به صورت K2O در هر هکتار به زمین داده آنرا شخم عمیق زده تا کودها به عمق خاک رفته و بتوانند به موقع در دسترس ریشه های درخت چه انار قرار گیرند و گیاه از آن استفاده کند. نیاز درخت انار به کلسیم زیاد است لذا حدود 50 کیلوگرم کود آهکی به صورت Cao در هر هکتار به زمین اضافه می کنند سالهای اول زندگی درختچه انار به هر هکتار 100 کیلو ازت، 40 کیلو فسفر و 40 کیلوگرم پتاس داده می شودازدیاد
ازدیاد درختچه اگر چه به وسیله بذر هم امکان پذیر است ولی رواج ندارد زیرا گیاه بدست آمده لزوماً تمام خواص گیاه مادر را ندارد روش مناسب ازدیاد درختچه انار از طریق غیر جنسی قلمه می باشد قلمه زدن می تواند در پائیز یا بهار زیرگر مخانه یا در هوای آزاد صورت گیرد. قلمه ها را می توان حتی در محل اصلی کاشت. مهمترین خواص خوب یک گیاه قلمه دهنده انار عبارتند از : (1) میوه هایش درشت باشند. (2) میوه ها پوست نازک باشند. (3) دانه ها درشت و آبدار باشند. (4) شیرین و خوشمز باشند. (5) قرمز یاقوتی و یا حتی قرمز بنفش باشند. (6) در مقابل امراض مقاومت خوبی داشته باشند. قلمه ها به بزرگی 50 تا 60 سانتی متر انتخاب شده و قبل از کاشتن آنها را 24 ساعت داخل آب می گذارند تا خوب آب به خودشان بگیرند. قلمه را باید در فصلی کاشت که درخت برگ نداشته باشند. انار پاجوش هم می دهد و ازدیادش به وسیله پا جوش نیز امکان پذیر است. شرایطی که برای قلمه ذکرشده برای پا جوش هم مهم است تعداد ریشه های پا جوشها هر چه زیادتر باشد بهتر است چون ساده تر می گیرند. انار به وسیله پیوند هم قابل ازدیاد است معمولاًً از پیوند شکمی ، لوله ای و اسکنه ای استفاده می شود.
کاشت
پیش از کاشت نهالها به زمین کود داده و به دنبال آن شخم عمیق زد تا خاکها در عمق نسبتاً زیاد نرم شده و ریشه های سطحی و معمولاً ضعیف و کم قدرت درختچه ها بتوانند آسانتر به عمق خاک نفوذ کنند. (میزان کود 50 تن کود حیوانی 80 کیلو کود ازته به صورت n و 50 کیلو کود فسفره به صورت p2o5 و 50 کیلو کود پتاسی به صورت k2o در هر هکتار) سپس به حفر چاله هایی به عمق 50، طول 50 و عرض 50 سانتی متر می پردازند. باغ انار باید روی نظم و نقشه احداث شود چاله ها روی ردیف مشخصی کنده می شوند آنگاه نهالهایی که از 24 ساعت پیش در آب خوابانده شده بودند در هر چاله 3 یا 4 عدد قرار می دهند. بهتر است طول نهالها بیش از 60 سانتی متر باشد. هنگام خاک ریزی به داخل چاله ها نیز مقداری کود فسفره با خاک مخلوط می کنند. فاصله چاله ها از یکدیگر را حدود 3 یا 4 متر می گیرد. انار کاری را می توان در زمینهایی که به صورت جوی و پشته ترتیب داده شده اند نیز انجام داد به طوری که آب از داخل جویی که زیر پشته کنده شدند گذشته و ریشه های گیاهان را آبیاری کند. در هر حالت بلافاصله بعد کاشت باید آبیاری را آغاز کرد. درخت انار نیاز به روزهای طویل و تابش زیاد خورشید دارد تا بتواند رشد کرده میوه دهد.
کلمه لاتین granatum از granun که به معنی دانه است مشتق گردیده و منظور آن بوده است که میوه گیاه دارای دانه های متعدد بیشمار است انار درختی است که منشأ آن به تفاوت ایران و بین النهرین و همچنین نواحی شمالی آفریقا ذکر شده است ولی از قرائن تاریخی استنباط می گردد که از قدیم الایام در منطقه وسیعی از ایران مانند کردستان،بلوچستان و امتداد آن تا افغانستان به حالت وحشی وجود داشته و بعداً از آنجا به نواحی دیگر انتقال یافته است امروزه این میوه در همه کشورهای اطراف دریای مدیترانه کاشته می شود در سنگ نوشته های مصریها متعلق به 2500 سال قبل از میلاد و مسیح شکل انار دیده شده و هنگام دفن مرده ها اناری هم در کنارش می گذاشتند. درخت انار دارای ساقه ای ناهموار با چوب محکم و پوشیده از پوستی به رنگ مایل به سبز است شاخه های متعدد آن شکل نامنظم و رنگ قرمز مخصوص دارند و غالباً نیز در انتها به نوک تیزخار مانند ختم می شوند برگهائ آن متقابل ، شفاف ، ساده (گاهی منفرد یا فراهم حتی در شاخه های مختلف یک درخت) و گلهای آن درشت و شامل گلبرگهای به رنگ قرمز مایل به ارغوانی است. از اختصاصات آن این است که کاسه گوشتدار آن پس از تشکیل میوه نیز در قسمت مادگی آن به پیاله نهنج پیوستگی دارند بطوریکه مجموعه آنها تخمدانی تحتانی و شامل برچه های فراهم در یک تا سه ردیف منطبق به هم بوجود می آورد. میوه آن کروی به بزرگی یک نارنج گاهی بزرگتر و دارای پوستی ضخیم و قرمز رنگ و یا نازک و ناهموار است. دانه های فراوان انار هر یک در بخش آبدار و قرمز رنگ یا به صورتی رنگ محصور است بعضی از نژادهای این درخت گلهای سفید و برخی نیز دانه های محصور در یک قسمت گوشتدار سفید مایل به صورتی دارند.
انواع
انار را می توان طبق مزه میوه آن به انواع شیرین، میخوش و ترش تقسیم کرد، انواع شیرین درختهای انار با داشتن برگهای سبز روشن و خار و قد نسبتاً کوتاهتر از انواع ترش و میخوش متمایز می شوند انواع ترش و میخشوش آن دارای قدی بلندتر و برگهای سبز تیره اند. طبق رنگ پوست به انواع زرد، قهوه ای و قرمز تقسیم می شوند با استفاده از رنگ دانه های میوه به انواع دانه سفید و دانه قرمز و روش و دانه قرمز تیره می توان آنها را تقسیم نمود. با مقایسه بزرگی درختچه ها به انار پا بلند و پاکوتاه رده بندی کرد.
نیاز اکولوژیکی
آب و هوا
درخت انار بومی مناطق استپیی معتدل است و در نقاطی که زمستانهای نسبتاً معتدل داشته باشند کاشته می شود آب و هوا ایده آل برای رشد خوب درختان انار زمستانهای خشک و معتدل و تابستانهای نسبتاً گرم و خشک و حدود 40 درجه سانتی گراد است. هوای گرم تابستان نباید مرطوب باشد تا درخت انار بتواند در آن خوب رشد کرده و محصول دهد. برای رسیدن و محصول خوب دادن نیاز به طول زیاد روز دارد بطوری که مدت تابش روزانه نورخورشید زیاد باشد. انار سرمای زمستانی 12 تا 15 درجه سانتی زیر صفر را تحمل می کند ولی در هنگام فعال شدن نهال یا پیش از خواب زمستانی سرمای صفر درجه نیز می تواند صدمات قابل ملاحظه ای به درخت وارد کند.
آبیاری
باران مورد نیاز انار 500 تا 600 میلی متر در سال است درمناطق خشک کمبود بوسیله آبیاری جبران می شود آبیاری باید به طور صحیح به مقدار لازم و در فواصل معین صورت گیرد. از هنگام شروع گل دادن فواصل بین دو آبیاری را کوتاه می کنند. در سه سال اول پس از کاشت نهالها هر 7 تا 11 روز حداقل یکبار آبیاری می کنند پس از شروع باردهی فاصله بین دو آبیاری را می توان زیاد تر کرد.
خاک
بهترین نوع زمین برای رشد انار زمینهای سبک شنی – رسی است که PH آن 5/6 تا 8 باشد. ولی بطور کلی انار در همه نوع زمین می روید و محصول می دهد زمینهای سنگین رسی کمترین استعداد را برای کاشت انار دارد ولی با این وجود در زمینهای شمال ایران که خاکشان رسی است درختهای انار به صورت وحش در جنگلها و به حالت خودرو به تعداد زیاد وجود دارند.میوه ها در زمینهای رسی معمولاً کوچک می شوند و بجز انار ترش سایر انارها در زمینهای رسی تغییر مزه داده و خوردن آنها چندان مطلوب نیست. پیش از کاشت نهالها باید زمین را آمده کرده لذا باید زمین را کودپاشی کرده و شخم زد تا کودها به داخل فرستاده شوند. آنچه برای رشد و محصول دادن انار خیلی مهم می باشد عملیات زراعی منظم از قبیل :یخ آب زمستانه،شخم پای درختان است شخم باید سطحی باشد چون ریشه انار در عمق نسبتاً کمی پخش می شود. عمق شخم در دوران میوه دهی بیش از 15 سانتی متر توصیه نشده است. در زمینهای نسبتاً شور درخت انار مقاومت دارددرخت انار در زمینهایی که سایر درختان میوه حتی رشد هم نمی توانند بکنند (مثل زمینهای سنگلاخی) می تواند زندگی کرده و محصول خوبی بدهد، بشرطی اینکه آب مورد نیاز آن تامین گردد.
کود
ریشه های انار به دلیل ضعیف بودن قدرت جذب مواد غذایی کمترین عکس العمل را در مقابل کود از خود نشان میدهند لذا مقدار کود در واحد سطح را زیادتر کرده تا گیاه بتواند از کود زیاد نیاز حقیقی خود را جذب کند لذا قبل از کاشت نهالها 50 تن کود حیوانی 80 کیلو کود ازته به صورت N و 50 کیلو کود فسفر به صورت P2O5 و بالاخره 50 کیلو کود پتاسی به صورت K2O در هر هکتار به زمین داده آنرا شخم عمیق زده تا کودها به عمق خاک رفته و بتوانند به موقع در دسترس ریشه های درخت چه انار قرار گیرند و گیاه از آن استفاده کند. نیاز درخت انار به کلسیم زیاد است لذا حدود 50 کیلوگرم کود آهکی به صورت Cao در هر هکتار به زمین اضافه می کنند سالهای اول زندگی درختچه انار به هر هکتار 100 کیلو ازت، 40 کیلو فسفر و 40 کیلوگرم پتاس داده می شودازدیاد
ازدیاد درختچه اگر چه به وسیله بذر هم امکان پذیر است ولی رواج ندارد زیرا گیاه بدست آمده لزوماً تمام خواص گیاه مادر را ندارد روش مناسب ازدیاد درختچه انار از طریق غیر جنسی قلمه می باشد قلمه زدن می تواند در پائیز یا بهار زیرگر مخانه یا در هوای آزاد صورت گیرد. قلمه ها را می توان حتی در محل اصلی کاشت. مهمترین خواص خوب یک گیاه قلمه دهنده انار عبارتند از : (1) میوه هایش درشت باشند. (2) میوه ها پوست نازک باشند. (3) دانه ها درشت و آبدار باشند. (4) شیرین و خوشمز باشند. (5) قرمز یاقوتی و یا حتی قرمز بنفش باشند. (6) در مقابل امراض مقاومت خوبی داشته باشند. قلمه ها به بزرگی 50 تا 60 سانتی متر انتخاب شده و قبل از کاشتن آنها را 24 ساعت داخل آب می گذارند تا خوب آب به خودشان بگیرند. قلمه را باید در فصلی کاشت که درخت برگ نداشته باشند. انار پاجوش هم می دهد و ازدیادش به وسیله پا جوش نیز امکان پذیر است. شرایطی که برای قلمه ذکرشده برای پا جوش هم مهم است تعداد ریشه های پا جوشها هر چه زیادتر باشد بهتر است چون ساده تر می گیرند. انار به وسیله پیوند هم قابل ازدیاد است معمولاًً از پیوند شکمی ، لوله ای و اسکنه ای استفاده می شود.
کاشت
پیش از کاشت نهالها به زمین کود داده و به دنبال آن شخم عمیق زد تا خاکها در عمق نسبتاً زیاد نرم شده و ریشه های سطحی و معمولاً ضعیف و کم قدرت درختچه ها بتوانند آسانتر به عمق خاک نفوذ کنند. (میزان کود 50 تن کود حیوانی 80 کیلو کود ازته به صورت n و 50 کیلو کود فسفره به صورت p2o5 و 50 کیلو کود پتاسی به صورت k2o در هر هکتار) سپس به حفر چاله هایی به عمق 50، طول 50 و عرض 50 سانتی متر می پردازند. باغ انار باید روی نظم و نقشه احداث شود چاله ها روی ردیف مشخصی کنده می شوند آنگاه نهالهایی که از 24 ساعت پیش در آب خوابانده شده بودند در هر چاله 3 یا 4 عدد قرار می دهند. بهتر است طول نهالها بیش از 60 سانتی متر باشد. هنگام خاک ریزی به داخل چاله ها نیز مقداری کود فسفره با خاک مخلوط می کنند. فاصله چاله ها از یکدیگر را حدود 3 یا 4 متر می گیرد. انار کاری را می توان در زمینهایی که به صورت جوی و پشته ترتیب داده شده اند نیز انجام داد به طوری که آب از داخل جویی که زیر پشته کنده شدند گذشته و ریشه های گیاهان را آبیاری کند. در هر حالت بلافاصله بعد کاشت باید آبیاری را آغاز کرد. درخت انار نیاز به روزهای طویل و تابش زیاد خورشید دارد تا بتواند رشد کرده میوه دهد.
داشت
هرس
هرس درختچه انار منحصر به حذف شاخه های آفت زده و خشک شده و همچنین فرم دادن به درختچه می باشد . درخت انار پاجوشهای زیادی می دهد چیدن پا جوش به منظور ازدیاد آنها با برای فروش خود عملاً نوعی هرس برای درختان انار به حساب می آید. معمولاً درخت انار را در زمستان پیش از پیدایش برگهای تازه هرس می کنند برای فرم دادن هر گاه بخواهند درختهای انار پاکوتاه باشند نهالها را پس از کاشتن در ارتفاع 30 تا 40 سانتی متر از سطح زمین قطع می کنند (سر می زنند) تا جوانه های جانبی خوابیده بیدار شده شروع به رشد کنند و تاج درخت را بوجود آوردند اگر تصمیم به داشتن درختهای پابلند باشد نهالها را در ارتفاع 70 تا 80 سانتی متر سر می زنند. مهمترین بیماریهای درخت انار : 1- شته سبز انار 2- کرم انار 3- کرم میوه ریز 4- کنه قرمز 5- آفتاب سوختگی 6- ترک خوردگی انار 7-گنجشک 8- کمبود عناصر (آهن ، ازت ، مس ، روی)
برداشت
اوایل پائیز زمان برداشت میوه است ولی بر خلاف سایر میوه ها در برداشت میوه عجله لازم نیست. چون انار می تواند ماهها روی درخت باقی بماند بدون اینکه خراب شود با حتی آسیبی ببیند. زمان چیدن میوه موقعی است که پوست و دانه های انار رنگ مشخصه خودش را گرفته باشد. از این زمان تا حدود 2 ماه بعد هر وقت لازم بود می توان انار را چید. عمر درخت انار طولانی است درختانی وجود دارند که در سن 200 سالگی نیز باردهی آنها حفظ شده است.
هرس
هرس درختچه انار منحصر به حذف شاخه های آفت زده و خشک شده و همچنین فرم دادن به درختچه می باشد . درخت انار پاجوشهای زیادی می دهد چیدن پا جوش به منظور ازدیاد آنها با برای فروش خود عملاً نوعی هرس برای درختان انار به حساب می آید. معمولاً درخت انار را در زمستان پیش از پیدایش برگهای تازه هرس می کنند برای فرم دادن هر گاه بخواهند درختهای انار پاکوتاه باشند نهالها را پس از کاشتن در ارتفاع 30 تا 40 سانتی متر از سطح زمین قطع می کنند (سر می زنند) تا جوانه های جانبی خوابیده بیدار شده شروع به رشد کنند و تاج درخت را بوجود آوردند اگر تصمیم به داشتن درختهای پابلند باشد نهالها را در ارتفاع 70 تا 80 سانتی متر سر می زنند. مهمترین بیماریهای درخت انار : 1- شته سبز انار 2- کرم انار 3- کرم میوه ریز 4- کنه قرمز 5- آفتاب سوختگی 6- ترک خوردگی انار 7-گنجشک 8- کمبود عناصر (آهن ، ازت ، مس ، روی)
برداشت
اوایل پائیز زمان برداشت میوه است ولی بر خلاف سایر میوه ها در برداشت میوه عجله لازم نیست. چون انار می تواند ماهها روی درخت باقی بماند بدون اینکه خراب شود با حتی آسیبی ببیند. زمان چیدن میوه موقعی است که پوست و دانه های انار رنگ مشخصه خودش را گرفته باشد. از این زمان تا حدود 2 ماه بعد هر وقت لازم بود می توان انار را چید. عمر درخت انار طولانی است درختانی وجود دارند که در سن 200 سالگی نیز باردهی آنها حفظ شده است.
مبارزه تلفيقي با آفات و بيماريهاي درختان انار
• استفاده از نهالهاي تجاري سالم و قوي براي احداث يا جايگزيني درختان در باغات قديمي انار
• رعايت فاصله كاشت درختان انار در سطح باغ
• غرس درختان به نحوي كه طوقه زير خاك قرار نگيرد
• تامين ميزان آب لازم و كافي براي درختان
• انجام آبياري با فاصله زماني منظم به منظور كاهش درصد تركيدگي ميوه ها
• هرس صحيح و به موقع درختان انار
• مصرف متعادل انواع كودهاي شيميايي كم مصرف و پر مصرف همراه با كودهاي آلي به روش چالكود
• انجام شخم پاييزه در باغ با استفاده از تراكتورهاي باغي
• رها كردن حشراتي كه آفات انار را مورد حمله قرار مي دهند
• جمع آوري و سوزاندن يا دفن كردن انارهاي آلوده موجود بر روي درختان يا ريتخه شده در زير آنها(محوطه باغ)
• جدا كردن ميوه هاي آلوده از سالم در زمان بسته بندي و حمل به سردخانه
• اجراي دقيق موارد فوق با نظر كارشناسان و مروجين ضامن افزايش توليد و سلامت جامعه خواهد بود
• استفاده از نهالهاي تجاري سالم و قوي براي احداث يا جايگزيني درختان در باغات قديمي انار
• رعايت فاصله كاشت درختان انار در سطح باغ
• غرس درختان به نحوي كه طوقه زير خاك قرار نگيرد
• تامين ميزان آب لازم و كافي براي درختان
• انجام آبياري با فاصله زماني منظم به منظور كاهش درصد تركيدگي ميوه ها
• هرس صحيح و به موقع درختان انار
• مصرف متعادل انواع كودهاي شيميايي كم مصرف و پر مصرف همراه با كودهاي آلي به روش چالكود
• انجام شخم پاييزه در باغ با استفاده از تراكتورهاي باغي
• رها كردن حشراتي كه آفات انار را مورد حمله قرار مي دهند
• جمع آوري و سوزاندن يا دفن كردن انارهاي آلوده موجود بر روي درختان يا ريتخه شده در زير آنها(محوطه باغ)
• جدا كردن ميوه هاي آلوده از سالم در زمان بسته بندي و حمل به سردخانه
• اجراي دقيق موارد فوق با نظر كارشناسان و مروجين ضامن افزايش توليد و سلامت جامعه خواهد بود
